Workshop: Klimaatadaptief bermbeheer voor biodiversiteit en veiligheid

Het zesjarige LIFE IP All4Biodiversity programma laat zien hoe biodiversiteit het beste versterkt kan worden: door uit te gaan van het gebied zelf, gezamenlijke doelen te formuleren, samen te werken op maat en maatregelen te nemen die passen bij de lokale omstandigheden. Sinds 2020 zijn op verschillende plekken in Nederland waardevolle ervaringen opgedaan die laten zien wat wérkt in de praktijk.

Op 20 november werd in Katwijk het eindevenement van het programma georganiseerd. De dag bood een plenair programma met de belangrijkste resultaten, een markt met verschillende LIFE-IP-partners én acht workshops waarin deelnemers zich konden verdiepen in specifieke thema’s. In dit verslag staat de workshop over klimaatadaptief bermbeheer voor biodiversiteit en veiligheid centraal, met de belangrijkste inzichten en praktische lessen die tijdens de sessie werden gedeeld. De workshop werd geleid door Toine Morel van Rijkswaterstaat.

Onderzoek

Als deelnemende partij heeft Rijkswaterstaat een meerjarig onderzoek ingebracht in het LIFEIP All4Biodiversity-programma, in de vorm van een promotieonderzoek naar de effecten van klimaatverandering op de biodiversiteit en ecosysteemdiensten in bermen. In Nederland beslaan bermen langs wegen ongeveer 2 procent van het landoppervlak. Rijkswaterstaat beheert een hoofdwegennet van ruim 3000 km weglengte en 188 km² bermen en sloten. Deze bermen, voornamelijk kruidenrijke grasbermen (70%), worden jaarlijks gemaaid om de zichtbaarheid en veiligheid van de wegen te waarborgen. Dit maaien helpt ook om risico’s op bermbranden te beperken, aangezien grassen en bloemen snel vlam kunnen vatten bij droogte.

Bermen als leefgebied voor wilde planten, insecten en kleine dieren  

Zorgen om veiligheid en biodiversiteit van wegbermen

Onderzoek toont aan dat de veiligheid en biodiversiteit van wegbermen onder druk staan door klimaatverandering. Het aantal bermbranden is toegenomen, mede door warmere en drogere zomers. In de zomer van 2018 vonden meer dan 200 bermbranden plaats langs rijkswegen. Daarnaast is de biodiversiteit in bermen afgenomen door de toename van concurrentiekrachtige grassoorten en verhoogde biomassaproductie, wat leidt tot een hoger brandrisico. Waar er voorheen een stop was in de groei van gras tijdens de winter, zorgt een warmer klimaat er nu voor dat grassen soms het hele jaar door kunnen blijven groeien. 

Rijkswaterstaat, Wageningen University & Research (WUR) en LIFE IP All4Biodiversity hebben onderzoek gedaan naar de oorzaken van verhoogde risico’s op bermbranden en biodiversiteitsverlies. Promovendus Wiene Bakker voerde maai-experimenten uit om de effectiviteit van verschillende maaibeheerstrategieën te vergelijken. De resultaten tonen aan dat aangepast maaibeheer, afgestemd op het huidige klimaat, zowel de veiligheid als de biodiversiteit kan verbeteren. 

Voor hoogproductieve, grasgedomineerde bermen bleek tweemaal per jaar maaien het meest effectief. Laagproductieve bermen met lage vegetatiegroei hoeven slechts eenmaal per jaar gemaaid te worden. Preventief maaien en het afvoeren van maaisel voor de zomer vermindert brandrisico’s en stimuleert de biodiversiteit. Het uitstellen van de tweede maaibeurt naar eind september/begin oktober heeft ook positieve effecten.