Bijeenkomst Basiskwaliteit Natuur in bebouwd gebied: zo kun je aan de slag

Op dinsdag 7 oktober 2025 vond de bijeenkomst “Aan de slag met Basiskwaliteit Natuur in de bebouwde omgeving” plaats, georganiseerd door het Deltaplan Biodiversiteitsherstel in het Akoesticum in Ede. De bijeenkomst bracht 160 geïnteresseerden, voornamelijk beleidsmakers en professionals uit het veld, samen om te bespreken hoe Basiskwaliteit Natuur (BKN) verder geïmplementeerd kan worden in de bebouwde omgeving. Het doel was om concrete stappen te zetten naar natuurherstel in stedelijke gebieden, en daarbij een gezamenlijke aanpak te ontwikkelen die natuurcondities verbetert en ecologische veerkracht vergroot.

Maakbare condities als wapen tegen natuurarmoede 

De bijeenkomst werd geopend door dagvoorzitter Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur bij Naturalis Biodiversity Centre. Hij benadrukte het centrale idee van Basiskwaliteit Natuur: de aanpak is gericht op het bestrijden van natuurarmoede buiten natuurgebieden en het verbeteren van de condities waarin natuur zich kan herstellen. De juiste natuurcondities zijn essentieel voor een gezonde biodiversiteit, en BKN is gericht op het creëren van de juiste voorwaarden voor het terugkeren van natuur. Koos: “De kwaliteit van de natuur is niet goed genoeg; deze is niet langer zelfredzaam.” En wat doe je als er natuurarmoede is? Dan moet je de condities – de kans – om te verbeteren organiseren. Volgens Koos komen de gewenste soorten vanzelf wanneer we sturen op de juiste condities. “Want de condities zijn maakbaar – ons hele land is nota bene gemaakt. Als we dat op een natuurinclusieve manier doen, komt het goed.”



Vervolgens werden er vier presentaties gegeven met betrekking tot Basiskwaliteit Natuur, door: Raymond van Steijn (Naturalis), Paul van der Eerden (ministerie van LVVN), Floor Edixhoven (Deltaplan Biodiversiteitsherstel) en Wendy Liefting en Tim Vaessen (Adviesconsortium BKN). Klik hieronder op de knop om de presentaties te bekijken, en lees het verslag daaronder!

Bekijk hier alle presentaties

Kennistraject Basiskwaliteit Natuur 

Raymond van Steijn, projectleider bij Naturalis, ging in op het kennisprogramma rond Basiskwaliteit Natuur. Het programma heeft als doel om kennis over BKN te verzamelen, te ontwikkelen en beschikbaar te maken voor beleidsmakers, overheden en andere belanghebbenden. Er moet één gezamenlijke taal ontwikkeld worden met praktische handvatten, zodat overheden effectief aan de slag kunnen. “Alles gaat onder het mantra van ‘doen-leren-beter doen’”, ligt Raymond toe. “De feedback van gebruikers van onze (kennis)producten nemen we mee in onze vervolgstappen. Zo ontstaat er continue verbetering en sluit ieder product weer beter aan op de praktijk.” 

Het programma loopt van 2024 tot 2028, waarbij jaarlijks nieuwe producten, handreikingen en rapporten worden gepubliceerd. “Afgelopen jaar is er al een hoop gebeurd”, laat Raymond de zaal weten. “Het eerste kennisdocument over Basiskwaliteit, waarin de eerste stappen worden gezet naar één taal – waar hebben we het nu precies over als het gaat over BKN? - werd vorig jaar gepubliceerd en de verdieping op de bebouwde omgeving kwam deze zomer uit.” Al deze producten, de Helpdesk, waar je terechtkunt met vragen, en nog veel meer vind je op de Toolbox voor Biodiversiteit onder het thema Basiskwaliteit Natuur.

Komend jaar staat de oplevering van verschillende rapporten gepland, o.a. over beleid, het landelijke gebied, monitoring van condities en soorten en een handreiking over BKN-maatregelen. Daarnaast staat het kennisconsortium in nauw contact met het adviesconsortium, bestaande uit Wing, TAUW en Witteveen+Bosch. Dit consortium adviseert de 12 BKN-pilotgebieden in Nederland die werken aan een eigen opgave. Raymond: “Via het adviesconsortium halen wij feedback op uit de pilotgebieden en verbeteren daar onze producten weer mee.” Ook werken ze samen met de Biodiversiteitplanner. Deze planner geeft de huidige situatie weer en biedt inzicht in waar de meeste winst is te behalen voor biodiversiteit. Basiskwaliteit Natuur zit daarin verweven.

Raymond laat weten ook de samenwerking met de mensen in de zaal hard nodig te hebben: “We moeten allemaal onze schouders eronder zetten om uit die natuurarmoede te komen.” 

Basiskwaliteit Natuur in landelijk beleid 

Paul van der Eerden van het ministerie van LVVN belichtte het belang van Basiskwaliteit Natuur in het bredere landelijke beleidskader. In het programma Natuur werkt het Rijk samen met provincies aan natuurherstel, en BKN is daar onderdeel van. Paul: “Het is een essentieel onderdeel van de transitie naar een natuurinclusieve samenleving, waarin natuurherstel niet alleen binnen natuurgebieden, maar ook buiten deze beschermde gebieden plaatsvindt.” Omdat BKN specifiek over natuur buiten natuurgebieden gaat, kom je terecht op plekken waar meerdere functies van belang zijn, zoals wonen, landbouw en recreatie. Het Rijk wil BKN aan deze functies koppelen. Dat doen zij onder andere met (1) de Handreiking Groen in en om de Stad, waar biodiversiteitsherstel, gezondheid en klimaatadaptie met elkaar worden verenigd, (2) soortenmanagementplannen, (3) groenblauwe dooradering, wat onderdeel is van de inrichting om aan Basiskwaliteit Natuur te werken, maar ook in (4) de energietransitie kun je BKN als onderlegger gebruiken.

BKN is volgens Paul dus een stuurmiddel voor een natuurinclusieve samenleving en richt zich daarmee ook op het verminderen van de drukfactoren die de natuur in stedelijke gebieden ondermijnen. Deze drukfactoren kunnen variëren van verstening door woningbouw tot vervuiling en verandering van de hydrologie door rioolstelsels en waterbeheer. “Met Basiskwaliteit Natuur hebben we een helder streefdoel. En door het als een maatlat te gebruiken, kan het stads- en gebiedsbeleid zich richten op het verbeteren van de condities die essentieel zijn voor het herstel van de natuur.”

“Je ziet dus”, zegt Paul, ”dat BKN een heel handig systeem geeft om natuur te koppelen aan andere opgaves en functies in de gebieden buiten natuurgebieden.” Met andere woorden, BKN is een integraal onderdeel van diverse maatschappelijke opgaven. Bovendien komt de natuurherstelverordening eraan – een Europese wetgeving die een aantal zaken rondom natuurherstel verplicht stelt. Paul: “Daar kun je allemaal met BKN aan werken”. 

Zo werkt het nieuwe rapport Basiskwaliteit Natuur in de bebouwde omgeving 

“Basiskwaliteit Natuur wordt omarmd door overheden en andere belanghebbenden, daar zijn we erg blij mee”, zegt Floor Edixhoven van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel aan het begin van haar presentatie. Maar wat zijn dan precies die condities waar we aan kunnen werken? Daar is in het recent opgeleverde rapport ‘Basiskwaliteit Natuur in de bebouwde omgeving’ de basis voor gelegd. Het rapport is in drie delen opgebouwd:

1. Wat is het bebouwd gebied en welke karakteristieken heeft het?
2. Welke condities zijn er nodig om BKN te realiseren?
3. Welke landschapstypen zijn er waarbij de condities moeten aansluiten?

In het rapport is dus eerst gekeken naar wat we verstaan onder het bebouwd gebied. Vervolgens is er een set aan condities vastgesteld die nodig zijn om tot BKN te komen. Alle condities samen zorgen voor de bekende zes V’s: variatie, verbinding, veiligheid, vocht, voortplanting en voedsel. Om handvatten te bieden om hiermee aan de slag te gaan is er voor idere conditie een informatiefiche opgesteld. onderdeel daarvan zijn de 'advieswaarden' die aangeven wanneer een conditie bijdraagt aan de Basiskwaliteit Natuur. Deze advieswaarden zijn gebaseerd op expert judgement, literatuur of bestaande wet- en regelgeving zoals de Kaderrichtlijn Water. 

“Maar”, gaat Floor verder, “het is wel heel belangrijk dat we óók kijken naar de verschillende landschapstypen, om te voorkomen dat Nederland er overal hetzelfde uit gaat zien. Het is dus geen vaststaande formule, maar een flexibel proces dat afhankelijk is van de specifieke kenmerken van het gebied.” Daarom zijn er naast de conditiefiches ook landschapsfiches opgesteld. Hierin vind je terug wat de karakteristieken van jouw type landschap zijn. Wil je ermee aan de slag? Bedenk dan aan welke condities je als eerste wil werken, en breng in kaart hoe het nu met die conditie(s) staat: je formuleert de opgave. Vervolgens kun je het rapport gebruiken om de landschapskarakteristieken van jouw gebied erbij te pakken en zo kun je erop sturen dat de condities aansluiten bij het betreffende landschap.

In haar presentatie geeft Floor een aantal voorbeelden van de toepassing van het rapport. Neem bijvoorbeeld de conditie over ‘onverhard oppervlak’. Deze onverharde plekken bieden ruimte voor begroeiing en beestjes, en zijn daarmee van belang voor het realiseren van BKN. “Maar je wil vervolgens wel dat wanneer deze plekken gerealiseerd worden, het bodemtype passend is bij dat gebied”, legt Floor uit. Het is dus belangrijk om in jouw gebied te kijken waar er nog gebiedseigen bodemtypes zijn, en die te gaan versterken. Een ander voorbeeld gaf ze aan de hand van bomen. Bomen hebben baat bij een goede, niet-verharde groeiplaats, maar ook connectiviteit met andere bomen en struiken en een onderbegroeiing met gelaagde vegetatie is van belang voor de gezondheid van een boom.

Floor roept de zaal op om te kijken naar het systeem als geheel: “Kijk niet enkel naar de afzonderlijke condities, maar stapel en integreer ze met elkaar om zo tot een écht veerkrachtig systeem te komen.” 

Paneldiscussie 

Na de verdiepingssessies kwamen de deelgroepen weer bij elkaar en vond er een paneldiscussie plaats, waarin de deelnemers reflecteerden op de gepresenteerde informatie en de vervolgstappen bespraken. Aan het panel namen Paul van der Eerden, Floor Edixhoven, Wendy Liefting en Hannah Grijns deel.

Een van de eerste vragen was waar een gemeente het beste mee kan beginnen als zij aan de slag wil gaan met BKN. Paul benadrukte het belang van het in kaart brengen van de natuurcondities in de gemeente. Dit moet het startpunt zijn, zodat men inzicht krijgt in de huidige staat van de natuur, de knelpunten en de beschikbare middelen. Floor wees erop dat het belangrijk is om te beginnen met doelen die haalbaar zijn. Ze stelde voor om aan te sluiten bij bestaande gebiedsontwikkelingen en de beschikbare informatie te benutten om een gefaseerde aanpak te ontwikkelen.

Een andere belangrijke vraag ging over wanneer het goed genoeg is. Floor gaf aan dat BKN gericht is op het realiseren van een veerkrachtig systeem van condities, maar dat dit per gebied kan verschillen. Het belangrijkste is om uiteindelijk te zorgen dat alle condities in balans zijn. Wendy Liefting voegde daaraan toe dat we met BKN moeten streven naar verbetering, maar dat het niet direct ‘perfect’ kan zijn. “Het gaat om het aanbrengen van de juiste voorwaarden en het verminderen van drukfactoren.”

Hannah Grijns werd gevraagd naar haar ervaringen met het implementeren van BKN in de praktijk. Zij gaf aan dat het fijn is om nu landelijke inzichten te krijgen, ook al is de gemeente Lelystad al langere tijd bezig met BKN. "Ik ervaarde BKN aanvankelijk als een vrij abstract concept, maar met alle kennis en rapporten van nu is het veel gemakkelijker toepasbaar.”